นิทานพื้นบ้านภาคกลาง เรื่องนางพญากาเผือก

เรื่องนางพญากาเผือกนี้ เป็นตำนานพื้นบ้านไทยภาคกลาง ที่พยายามอธิบายความเกี่ยวพันของพระพุทธเจ้าทั้ง ๕ พระองค์ ซึ่งเชื่อกันว่าในภัทรกัปนี้จะมีพระพุทธเจ้ามาตรัสรู้สั่งสอนมนุษยชาติ ๕ พระองค์ คือ พระกกุสันโธ พระโคนาคมโน พระกัสสป พระสมณโคดม และพระศรีอาริยเมตไตร ปัจจุบันเป็นศาสนาของพระพุทธเจ้าองค์ที่สี่ มีระยะเวลา ๕,๐๐๐ ปี ต่อไปก็จะถึงศาสนาพระศรีอาริย์จนสิ้นภัทรกัปนี้ ตอนจะสิ้นภัทรกัปสังคมจะเสื่อมเป็นกลียุค แล้วเกิดไฟบรรลัยกัลป์ล้างโลกขึ้นครั้งหนึ่ง

แต่อย่างไรก็ตาม ตำนานเรื่องนางพญากาเผือกนี้ได้กล่าวถึงพระพุทธเจ้า ๕ พระองค์ แต่ก็ไม่ใช่เป็นเรื่องที่อยู่ในพุทธประวัติ เพียงนำชื่อพระพุทธเจ้ามาเกี่ยวข้องบางตอน โดยใช้วิธีอธิบายแบบลากเข้าความซึ่งอาศัยเสียงของคำที่ใกล้เคียงกัน กกุสันโธ เป็นชื่อพระโพธิสัตว์ที่แม่ไก่นำไปเลี้ยง จะเห็นว่า ๒ พยางค์แรก มีเสียงใกล้เคียงกับคำว่า “กกุฏ” ซึ่งแปลว่า”นกเขา…หรือนกพิราบ” และใกล้เคียงเสียงแม่ไก่เวลาเรียกลูกมาหากิน องค์ที่นาคเลี้ยงเรียกว่า” โคนาคมโน” มีคำว่านาคอยู่กลางคำ องค์ที่เต่าเลี้ยงชื่อว่า “กัสสปะ” ก็ลากเข้าหาคำบาลีว่า กจฺฉปฺ แปลว่า เต่า…องค์ที่วัวนำไปเลี้ยงชื่อว่า “โคดม” มีคำว่า”โค”นำหน้า และองค์ที่ราชสีห์เก็บได้มีคำว่า”ศรี”นำหน้า คือ “ศรีอาริยเมตไตร”… เนื้อเรื่องจึงเป็นจินตนาการของคนโบราณ ที่สร้างเรื่องราวขึ้นมาเล่าสู่กันฟังเพื่ออธิบายสาเหตุของพิธีลอยกระทง ซึ่งในบางท้องถิ่นอาจจะมีเรื่องราวแตกต่างกันไป มีเนื้อเรื่องดังนี้